26.05.2015

Fabryka Emalia Oskara Schindlera

Tzw. Fabryka Schindlera powstała jako „Pierwsza Małopolska Fabryka Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych „Rekord” Sp. z o.o.”. Została założona przez Izraela Kohna, Wolfa Luzera Glajtmana i Michała Gutmana w 1937 i początkowo mieściła się przy ul. Romanowicza 9, a od stycznia 1938 roku w nowym budynku przy ulicy Lipowej 4, na krakowskim Zabłociu. W marcu 1939 roku zaprzestała produkcji, a w czerwcu tego roku została postawiona w stan upadłości.

W listopadzie 1939 r. Oskar Schindler przejął zarząd powierniczy nad znajdującą się w stanie upadłości fabryką. Na początku roku 1940 wydzierżawił znajdujące się tam budynki fabryczne, a następnie zmienił nazwę fabryki na Deutsche Emailwarenfabrik (DEF). Wkrótce po zajęciu fabryki Schindler rozpoczął jej rozbudowę, m.in. wzniesiono halę fabryczną na tokarki, tłocznie, prasy do blach i narzędziownię. W 1942 r. nadbudowano halę sztancowni, tworząc trzykondygnacyjny budynek mieszczący wzorcownię, magazyny, zaplecze socjalne i administracyjne wraz z gabinetem i mieszkaniem Schindlera.

W zakładzie produkowano naczynia emaliowane, a od roku 1943 uruchomiono także dział produkcji zbrojeniowej, gdzie wykonywano menażki dla Wehrmachtu, łuski i zapalniki do pocisków artyleryjskich oraz lotniczych.

Wśród zatrudnionych początkowo przeważali Polacy, lecz z czasem coraz większą siłę roboczą stanowili Żydzi. Kiedy w marcu 1943 r. przeprowadzono akcję likwidacji getta krakowskiego, część ocalałych Żydów została ulokowana w obozie Płaszów i tam zmuszana do nieludzkiej pracy. Dzięki staraniom Schindlera jego pracownicy umieszczeni zostali w barakach obozowych na Zabłociu, na przyległej do fabryki parceli. Liczba pracowników w 1944 wynosiła ok. 1100. Kiedy Niemcy na skutek zbliżania się frontu wschodniego przystąpili do likwidacji obozów i więzień, Schindler ewakuował swą fabrykę zbrojeniową do Brünnlitz (dziś Brněnec) w czeskich Sudetach. Aby ratować więźniów, wraz ze swym księgowym Itzhakiem Sternem, opracował słynną „Listę Schindlera”, dzięki której wykupił i przewiózł do nowej fabryki ponad 1100 osób - ocalając im tym samym życie. Więźniowie pracowali tam aż do 8 maja 1945 r. kiedy to obóz został wyzwolony.

Historia fabryki i jej właściciela została opisana w powieści Schindler's Ark (Arka Schindlera) przez australijskiego powieściopisarza Thomasa Keneally'ego, zaś Steven Spielberg wyreżyserował na jej podstawie film fabularny Lista Schindlera (Schindler's List), nakręcony w dużej mierze w Polsce.

Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora – Cricoteka

Został założony w Krakowie w 1980 roku z inicjatywy samego artysty jako „żywe archiwum” legendarnego Teatru Cricot 2. W 2014 została otwarta nowa siedziba Cricoteki - największa w Polsce instytucja o charakterze badawczym i wystawienniczym dedykowana współczesnemu artyście. Historia Teatru Cricot 2 i działalności artystycznej Tadeusza Kantora wciąż pisana jest na nowo. Fundamentalnym pytaniem dla Cricoteki jest pytanie o charakter dorobku artysty i o sposób jego prezentacji w kontekście muzeum. Tadeusz Kantor był artystą radykalnym i bezkompromisowym. Budował swoje dzieło na konfliktach i napięciach – nieustannie prowokując. Chciał, żeby sztuka była „bezużyteczna” i „autonomiczna”. Uznawany za „heretyka awangardy” zostawił po sobie ogromny dorobek, na który składają się manifesty, teksty teoretyczne, rysunki i projekty artysty, a także obiekty oraz kostiumy ze spektakli Cricot 2.

Muzeum Narodowe - Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku

Sukiennice – wielka hala handlowa wzniesiona w XIII wieku pośrodku Rynku Głównego – rozbudowane w XIV wieku w stylu gotyckim, gruntownie przekształcone w połowie XVI wieku w stylu renesansowym, po restauracji w latach 1875–1879 zaczęły pełnić funkcję reprezentacyjną; odbywały się tu wielkie bale i uroczystości patriotyczne. Ze względu na położenie i charakter sale I piętra gmachu Sukiennic stały się pierwszą siedzibą Muzeum Narodowego w Krakowie. Początkowo przestrzeń tę Muzeum dzieliło z Towarzystwem Przyjaciół Sztuk Pięknych.

7 października 1879 roku Rada Miejska Krakowa powołała do życia pierwsze na ziemiach polskich Muzeum Narodowe. Wystawę inaugurującą działalność muzeum otwarto 11 września 1883 roku, w przeddzień dwusetnej rocznicy bitwy pod Wiedniem, w dwóch salach na piętrze Sukiennic od strony ulicy Brackiej. Odtąd tu właśnie mieściła się stała galeria Muzeum Narodowego. Pierwszym dyrektorem nowej instytucji był Władysław Łuszczkiewicz (1883–1900), a po nim funkcję tę sprawował Feliks Kopera (1900–1949).

W roku 1901 Muzeum Narodowe przejęło całe piętro Sukiennic i w latach 1902–1903 urządzono tam nowoczesną galerię muzealną, która w niemal niezmienionym kształcie przetrwała do roku 1939. Na ekspozycję składały się: sztuka i rzemiosło od XV do XIX wieku, malarstwo i rzeźba drugiej połowy XIX wieku, rysunki i akwarele, pamiątki narodowe oraz wystawy: archeologiczna i etnograficzna.

W czasie I wojny światowej działalność Muzeum została przerwana na kilka miesięcy, a w czasie II wojny – na pięć lat: 1939–1945.

Swoją estetyką Galeria w Sukiennicach nawiązuje do XIX-wiecznego sposobu pokazywania dzieł sztuki. Ekspozycja w Sukiennicach jest prezentowana w następujących czterech salach:

• Sala Bacciarellego: Oświecenie – ukazująca sztukę drugiej połowy XVIII i początku XIX stulecia,
• Sala Michałowskiego: Romantyzm. W stronę sztuki narodowej – której problematyka skupia się na wątkach narodowych w sztuce,
• Sala Siemiradzkiego: Wokół akademii – prezentująca zagadnienia istotne dla nauczania akademickiego w drugiej połowie XIX wieku,
• Sala Chełmońskiego: Realizm, polski impresjonizm, początki symbolizmu – gromadząca dzieła, które zapowiadają sztukę Młodej Polski, eksponowane w Gmachu Głównym muzeum.

Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku jest kontynuacją Galerii Sztuki Dawnej Polski od XII do XVIII wieku, mieszczącej się w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka. Z kolei dalszy ciąg ekspozycji pokazywanej w Sukiennicach prezentuje Galeria Sztuki Polskiej XX wieku w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie.